یکی از مباحث مهمی که در تاریخ قیام سیدا لشهدا(ع) مورد بررسی و توجه قرار گرفته، حضور اهل بیت(ع) در کربلا در اولین اربعین شهادت امام حسین(ع) می باشد. در میان شیعه مشهور است که اربعین روزی است که جابر بن عبداللّه انصاری به زیارت مرقد امام حسین(ع) نایل شد و این روز در فرهنگ شیعی، جایگاه بسیار والا و ارزشمندی دارد؛ چراکه یک بار دیگر خاطرات و حوادث روز عاشورا در این روز زنده شده و به نوعی تبدیل به نقطه عطفی در تاریخ اسلام و تشیع گردیده است. .
واژه اربعین مبنای فرهنگی نیز دارد؛ در فرهنگ اسلامی بر عدد ۴۰ بسیار تأکید و سفارش شده و در مناسبت های مختلف بر آن تکیه شده است؛ مثلاً کمال عقل انسان در چهل سالگی، آثار چهل روز اخلاص در عمل، حفظ چهل حدیث، دعای چهل نفر مؤمن برای انسان، قرائت دعای عهد در چهل صبح، عدم پذیرش نماز شراب خوار تا چهل روز، گریه چهل روزه آسمان و زمین و فرشتگان برای امام حسین(ع) و استحباب زیارت اربعین از جمله مواردی است که اهمیت عدد چهل را در فرهنگ اسلامی و معارف شیعی می رساند..
اما این که منشأ اربعین چیست، باید گفت، در منابع به این روز (اربعین)به دو اعتبارنگریسته شده است
یکی آمدن جابر بن عبداللّه انصاری برای زیارت امام حسین(ع) از مدینه به کربلا در بیستم صفر سال ۶۱ هجری و بنابر نقل مشهور، رسیدن اهل بیت(ع) در این روز به کربلا؛ و دیگری تعلیم حدیثی از امام صادق(ع) به صفوان بن مهران جمال برای زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین است و همان گونه که بیان شد، این روز سابقه طولانی در آموزه های اسلامی دارد و بسیار بر آن تأکید شده است.
اهمیت این واقعه از این جهت است که چون یک بار دیگر خاطرات عاشورا تکرار می شود و یکی از اتفاق های مهم این است که جابر بن عبداللّه انصاری که از صحابه بزرگ پیامبر(ص) بود، از جایگاه و اعتبار خود هزینه کرد و برای زیارت امام حسین(ع) از مدینه به کربلا آمد؛ در حالی که در آن روزگار هیچ کس جرأت نمی کرد از امام حسین(ع) به نیکی یاد کند.
بنا بر قول مشهور و برخی قرائن، اهل بیت امام حسین(ع) در آن روز از شام برگشتند. آنها که در هنگام رفتن به شام اجازه عزاداری نداشتند، بعد از اقامت در شام و حرکت به سوی مدینه به کربلا آمدند و بر تربت پاک شهیدان عزاداری کردند و حادثه عاشورا دوباره تجدید شد و باعث ماندگاری اربعین در تاریخ شد.
زیارت اربعین یکی از ویژگی های مؤمن برشمرده شده است و در ــ حدیث مرسلی از امام حسن عسکری(ع) (مصباح المتهجد ص ۷۸۷) آمده است که ایشان پنج ویژگی را علامت مؤمن می دانند و به نظر می‌رسد مقصود از مؤمن در این حدیث، شیعه است، چون شواهد نشان می دهد که روایت به ویژگی های شیعیان اشاره دارد. به عنوان مثال داشتن انگشتر در دست راست از وجوه تمایز تاریخی و فرهنگی شیعه است، چون اهل سنت انگشتر را به دست چپ می کردند، از کتاب «بشارة المصطفی لشیعه المرتضی» نقل شده که ملاقات جابر با اهل بیت در اربعین اول صورت گرفته، در حالی که در نسخه موجود بشارة المصطفی فقط زیارت جابر نقل شده و باعث بروز برخی شبهات و اشکالات شده است. البته مدت حضور اهل بیت در کوفه و نیز فاصله بین کوفه و شام را باید در نظر گرفت. در آن روزگار کاروان ها از سه راه، بین عراق و شام رفت و آمد می کردند: ۱ــ راه سلطانی که مسیری آباد بوده، ۲ــ راه مستقیم کوفه به شام که از بادیة الشام می گذشت، ۳ــ مسیر معمول و مرسوم بین کوفه و شام؛ همان مسیری که امیرالمؤمنین در جنگ صفین از آن مسیر به سمت شام حرکت کرد.
باید دید اهل بیت را از کدام راه بردند؛ زیرا بعضی از آن راهها نزدیک بوده است، برخی از شهرها نیز نام برده شده که ذهن به صورت حدسی و گمان به راه بادیه تداعی می شود. از طرف دیگر، کمترین مدتی که برای توقف اهل بیت در شام نقل شده، ده روز است. مخالفین اربعین اول می گویند که با این توقف ها و مسیرهای طولانی چگونه جمع اینها در چهل روز ممکن است؟ البته شهید سید محمد علی قاضی تلاش نموده در این زمینه رفع استبعاد کند و برخی مشکلات را حل نماید.
به هر حال، بنابر نقل مشهور، اهل بیت بیستم صفر به کربلا رسیدند. ابوریحان بیرونی در کتاب «الاثارالباقیه» که کتابی نجومی و تقویمی است، در این خصوص می گوید که در روز بیستم صفر اهل بیت امام حسین(ع) به کربلا بازگشته و سر ایشان را به پیکرشان ملحق کردند.
قرینه دیگر ملحق شدن سر مطهر سیدالشهدا در کربلا به بدن مطهر اوست. البته درباره محل دفن سر آن حضرت حدود ده احتمال است که برخی اصلاً درست نیست. به عنوان مثال در مصر قطعاً نیست. برخی گفته اند در قبرستان دمشق و بعضی در مدینه و برخی روایات، حرم امیرالمؤمنین(ع) نزدیک بالای سر امام علی(ع) را ذکر کرده اند. احتمالی که از قدیم علمای امامیه آن را تقویت کرده اند، این است که اهل بیت امام حسین در بازگشت، سر مطهر را به بدن مطهر ملحق نمودند و این کار توسط امام سجاد(ع) صورت گرفت. در حالی که غیر از اربعین، هیچ زمان دیگری ورود امام سجاد و اهل بیت(ع) به کربلا ذکر نشده است.
با همه این تفاسیر مهمترین نکته درباره اربعین، روایت امام عسکری (ع) است. حضرت در روایتی که در منابع مختلف از ایشان نقل شده فرموده‌اند: نشانه‌های مؤمن پنج چیز است: 1 ـخواندن پنجاه و یک رکعت نماز(17 رکعت نماز واجب + 11 نماز شب + 23نوافل) 2 ـ زیارت اربعین 3 ـ انگشتری در دست راست 4 ـ وجود آثار سجده بر پیشانی 5 ـ بلند خواندن بسم الله در نماز.
این حدیث تنها مدرک معتبری است که جدای از خود زیارت اربعین که درمنابع دعایی آمده، به اربعین امام حسین (ع) و بزرگداشت آن روز تصریح کرده است.
روابط عمومی مرکز ملی رقابت